İl Merkezi’ne 50 km. uzaklıkta bulunan Çavdarhisar İlçesi’nde yer almaktadır.
Penkalas (Kocaçay) Irmağı’nın yukarı kesiminde, Tanrıça Meter Steunene’nin kutsal mağarası civarında yaşayan Frigyalılar’ın öncülü olarak antik kaynaklarda geçen, “Azan” adlı mitoloji kahramanının Su perisi Erato ile efsanevi Kral Arkas’ın birleşmesinden ortaya çıktığı sanılmaktadır. İşte bu mitoloji kahramanından Aizanoi kentinin adı kaynaklanmış olabilir.
Aizanoi, antik Frigya’ya bağlı olarak yaşayan Aizanilistler’in ana yerleşmeleriydi.Kentin yüksek platosu üzerinde bulunan Zeus Tapınağı’nın çevresinde yapılan kazılarda, M.Ö. 3. Bin yıllarından yerleşme tabakaları ortaya çıkarılmıştır. Yakın zamanda ovanın birçok yerinde saptanan yerleşme yerlerinden birisi de, Anadolu’nun erken dönemlerinde bu kutsal ana alanının yerindeydi. Helenistik Dönem’de bu bölge, değişimli olarak Bergama ve Bithynia’ya bağlı iken, M.Ö. 133’de Roma egemenliğine girmiştir.
M.Ö. 2./1. Yüzyıldan itibaren kentin adını taşıyan ilk sikkeleri bilinmektedir. Roma Dönemi’nde tahıl ekimi, şarap ve yün üretimi sayesinde zenginleşmiş ve ünü bölge sınırlarını aşmış olan Aizanoi’de, kesin kentleşme bulgularına ancak M.S. 1. Yüzyıl sonlarına doğru rastlanmaktadır.
Aizanoi, Erken Bizans Dönemi’nde piskoposluk merkezi iken, M.S. 7. Yüzyıldan itibaren önemini yitirmiştir. Tapınak düzlüğü, Ortaçağ’da bir hisara dönüştürülmüştür.
Selçuklu Beyliği Dönemi’nde, Çavdar Tatarları tarafından üs olarak kullanılmıştır. Bu yüzden buraya Çavdarhisar adı verilmiştir.
Aizanoi, 1824 yılında Avrupalı gezginlerce yeniden keşfedilmiş, 1830/40’lı yıllarda incelenmiş ve tanımlanmıştır. 1926 yılında M. Schede ve D. Krencker başkanlığında Alman Arkeoloji Enstitüsü’nün kısa süreli kazıları başlamıştır. 1970 yılından 2010 yılına kadar aynı Enstitü çalışmalara devam etmiş, 2011 yılından itibaren çalışmaları Pamukkale Üniversitesi Arkeoloji Bölümü devralmıştır.
Kentte o dönemde yaklaşık seksen bin civarında nüfusun olduğu tahmin edilmektedir.
Kalıntılar arasında, dünyada en iyi koruna gelmiş Zeus Tapınağı, on beş bin seyirci kapasiteli tiyatro ve ona bitişik on üç bin beş yüz seyirci kapasiteli Stadyum, İki Hamam, Borsa Yapısı, Sütunlu Cadde, Kocaçay üzerinde ikisi ayakta, 5 adet köprü, Meter Steunene Kutsal Mekanı, Kent Mezarlığı, tek kemerli bir su bendi, su yolları, anıtsal kapı yapıları bulunmaktadır. Aizanoi Antik Kenti, Efes, Bergama, Side gibi antik kentlerle çağdaştır.
